Αφορμή για τη σημερινή ιστογραφή μου υπήρξε η εύλογη παρατήρηση ενός καλοπροαίρετου φίλου σχετικά με τη στάση του ΚΚΕ απέναντι στην αποχή από την ψηφοφορία στις εκλογές· στάση αντίθεσης, εναντίωσης, που την εκδηλώνει σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, τουλάχιστον από τη μεταπολίτευση και μετέπειτα, με ένταση ανάλογη των διαστάσεων που παίρνει εκάστοτε η επιλογή της αποχής μεταξύ των ψηφοφόρων, γι' αυτό ιδιαίτερα έντονα επικριτική στις πρόσφατες Καλλικρατικές (τύποις) εκλογές. Ο φίλος αυτός λοιπόν —ο καλοπροαίρετος, επαναλαμβάνω, και καλός συζητητής— δεν ψηφίζει ΚΚΕ και σε πολλά ζητήματα διαφωνεί με τις θέσεις και τις επιλογές του κόμματος αυτού, συν τοις άλλοις προς ταλαιπωρία δική μου, καθόσον καταφεύγει συχνά σε μένα για να διατυπώσει τις όποιες διαφωνίες ή απορίες του σχετικά με τις θέσεις του ΚΚΕ και ν' ακούσει τη γνώμη μου. Εγώ, από την άλλη, να διευκρινήσω ότι δεν είμαι ο αυθεντικός εκφραστής ή διερμηνέας των απόψεων του ΚΚΕ· απλώς τις δικές μου απόψεις διατυπώνω, τις απόψεις ενός —θέλω να πιστεύω— κομμουνιστή. Κι το πράττω αυτό ταπεινά, εξ ανάγκης και όχι εξ επιλογής· δηλαδή, επειδή τόσο μονάχα μπορώ και όχι επειδή θέλω να ξεχωρίζω —αντιθέτως. Αυτό το γνωρίζει πολύ καλά ο φίλος που ρωτάει, κι ας χρησιμοποιεί εκφράσεις, όπως «το κόμμα σας» κ.λπ., που θα μπορούσαν να (παρ)ερμηνευθούν ότι τάχα με θεωρεί λίγο–πολύ κάτι σαν κομματικό εκπρόσωπο. Να σημειώσω ακόμη προεισαγωγικά πως ό,τι ακολουθεί δεν έχει χαρακτήρα προπαγανδιστικό, αλλά ούτε και χροιά κομματική, παρ' ότι η ερώτηση αφορά τη θέση συγκεκριμένου κόμματος, του ΚΚΕ· είναι μια απόπειρα προσέγγισης από αποστασιοποιημένη κομματικά οπτική σκοπιά της σημασίας της αποχής, κάποιες σκέψεις μου γύρω από το ζήτημα αν είναι σωστό και υπό ποίες συνθήκες να απέχει ο ψηφοφόρος από την εκλογική διαδικασία.
— «Πώς γίνεται» με ρωτά, λοιπόν, ο φίλος «το κόμμα σας, το ΚΚΕ, να καταφέρεται εναντίον όλων όσοι θέλουν να απόσχουν από τις εκλογές και να τους κατακεραυνώνει, όταν το ίδιο επέλεξε και έδωσε γραμμή στα μέλη, τους οπαδούς και τους φίλους του να απόσχουν από τις εκλογές του Μάρτη του 1946; Δεν είναι αντιφατικά πράγματα αυτά; Πολύ περισσότερο μάλιστα που, μολονότι αυτή η τότε επιλογή του έχει επικριθεί από διάφορες πλευρές, το ΚΚΕ υπερασπίζεται σταθερά μέχρι σήμερα την ορθότητά της. Δεν εξετάζω, δηλαδή δεν θέτω προς συζήτηση, ποιος έχει δίκιο και ποιος όχι· αυτό είναι άλλο ζήτημα. Εδώ θέλω να σημειώσω ότι το κόμμα σας δέχεται και αναγνωρίζει εμπράκτως, τόσο με την τότε στάση του, το 1946, όσο και με τη σημερινή εμμονή του στη δικαιολόγησή της, ότι η στάση αποχής, αν μη τι άλλο, έχει λόγο ύπαρξης, δύναται να εκπέμπει πολιτικό μήνυμα και συνεπώς δικαιούται να διεκδικεί την προτίμηση των ψηφοφόρων. Γιατί λοιπόν μια τέτοια στάση, η αποχή, ενώ και αποδεκτή γίνεται ως δυνατότητα επιλογής για τους ψηφοφόρους του Μάρτη του 1946, αλλά και ορθή και επιβεβλημένη κρίνεται για κείνες τις εκλογές, αυτή η ίδια δεν αναγνωρίζεται από το κόμμα σας στους σημερινούς ψηφοφόρους ούτε καν ως δυνατότητα επιλογής;»
— Έχεις, φίλε, και δίκιο και άδικο! Όχι, δεν παριστάνω την Πυθία, το ξέρεις, και γι’ αυτό, παρά το μειδίαμά σου, νομίζω πως είσαι σίγουρος ότι τελικά η απάντησή μου θα είναι καθαρή, όπως πάντα. Συνολικά λοιπόν, είναι δικαιολογημένη η απορία σου, περιέχει σωστά συμπεράσματα —ως προς αυτά λέγω ότι έχεις δίκιο—, αλλά και εσφαλμένα, ως προς τα οποία υποστηρίζω ότι έχεις άδικο. Τα τελευταία ωστόσο οφείλονται σε κάποιες παρανοήσεις. Ας τα δούμε όμως ένα ένα με τη σειρά.
Η συνέπεια κάποιου, είτε προσώπου είτε συλλογικού φορέα, προς την ιδεολογία, την κοσμοθεωρία, το σύστημα αξιών εν γένει, τα οποία ασπάζεται και ενδεχομένως υπηρετεί, σε αντιδιαστολή προς τον καιροσκοπισμό, κρίνεται από την προσήλωσή του στις βασικές, τις θεμελιώδεις αρχές του συγκεκριμένου συστήματος αξιών που πρεσβεύει, από την πάγια αντιμετώπιση των όποιων πρακτικών ζητημάτων από θέση αρχών συμβατή προς το εν λόγω σύστημα αξιών, αρχών που συνιστούν τον υπέρτατο λόγο στη λήψη των σχετικών αποφάσεών του. Για έναν κομμουνιστή είναι αναμφίβολα ζήτημα αρχής η συμμετοχή στα κοινά. Δεν είναι ωστόσο ζήτημα αρχής η προσέλευση στις κάλπες σε μια εκλογική διαδικασία. Ασφαλώς η συμμετοχή στα κοινά και η μη προσέλευση στις κάλπες είναι έννοιες κάθε άλλο παρά ταυτόσημες, ωστόσο δεν είναι ούτε ασύμβατες ούτε αντίθετες ούτε αντιφατικές· δεν αποκλείει η μία την άλλη. Το 1946 οι κομμουνιστές —και όχι μόνο αυτοί, βέβαια— ενδιαφέρονταν ζωηρά για τα κοινά και, ιδιαίτερα αυτοί, συμμετείχαν ενεργά στον μέγιστο βαθμό, παίζοντας ακόμη και τη ζωή τους κορώνα γράμματα για τον σκοπό αυτό. Και με αφετηρία τη στάση τους αυτή οδηγήθηκαν συλλογικά και οργανωμένα, όχι ατομικά και αυθόρμητα (το υπογραμμίζω, αλλά χωρίς να απορρίπτω ούτε την ατομική δράση ούτε την αυθόρμητη εκδήλωση) στην πολιτική πράξη της αποχής. Σέβομαι για την οικονομία της συζήτησης τα όρια που έβαλες με την ερώτησή σου και δεν υπεισέρχομαι στην εξέταση της ορθότητας ή μη της πράξης αυτής, την οποία βεβαίως το ΚΚΕ υποστηρίζει με τα επιχειρήματά του. Ας συγκρατήσουμε επομένως ότι, όπως σωστά επισημαίνεις κι εσύ, το ΚΚΕ «δέχεται και αναγνωρίζει εμπράκτως, τόσο με την τότε στάση του, το 1946, όσο και με τη σημερινή εμμονή του στη δικαιολόγησή της, ότι η στάση αποχής, αν μη τι άλλο, έχει λόγο ύπαρξης, δύναται να εκπέμπει πολιτικό μήνυμα και συνεπώς δικαιούται να διεκδικεί την προτίμηση των ψηφοφόρων» με τη συμπλήρωση ότι υπέρτερος λόγος της αποχής ή μη είναι για τους κομμουνιστές η συμμετοχή στα κοινά, στους κοινωνικούς αγώνες, στο πολιτικό γίγνεσθαι. Επομένως η απόφασή τους για αποχή ή μη πρέπει να απορρέει ή να υπαγορεύεται από την εφαρμογή της sine qua non γι' αυτούς αρχής της συμμετοχής στα κοινά και να υποτάσσεται σ’ αυτή.
Ένα μέρος αυτών που απείχαν από τις πρόσφατες εκλογές απλώς αδιαφόρησαν, να το πω επιεικώς. Δεν ασχολούμαι μ' αυτούς. Ένα άλλο μέρος —θέλω να πιστεύω το μεγαλύτερο— επέλεξε συνειδητά τη στάση της αποχής, με βάση κάποιο πολιτικό σκεπτικό. Κι εδώ πάλι αντιπαρέρχομαι την εξέταση της ορθότητας του ενός ή του άλλου πολιτικού σκεπτικού, εφόσον, όπως το προκαθορίσαμε, εξετάζουμε το ζήτημα κατά πόσον μπορεί να γίνει αποδεκτή η αποχή ως δυνατότητα επιλογής για τους ψηφοφόρους· και αυτό το απαντήσαμε, ότι ναι, μπορεί καταρχήν να γίνει αποδεκτή υπό προϋποθέσεις. Στο σημείο αυτό επίτρεψέ μου, φίλε μου, να διορθώσω κάτι που μάλλον έχεις εσφαλμένα αντιληφθεί. Ίσως να ευθύνεται και το ΚΚΕ γι' αυτή την παρανόηση· για ορισμένα πράγματα χρειάζεται, νομίζω, ακόμη και στη διατύπωση να δίνεται μεγαλύτερη προσοχή. Εάν το ΚΚΕ είχε όντως επικρίνει τη στάση αποχής καθαυτή, εάν είχε όντως «κατακεραυνώσει», όπως λες, τους ψηφοφόρους ορμώμενο από την αντίθεσή του προς την αποχή αυτή καθαυτή, τότε θα είχες όλο το δίκιο να αναρωτιέσαι πώς γίνεται το κόμμα να αντιφάσκει έτσι. Αλλά δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο. Δεν είναι η αποχή αυτή καθαυτή για την οποία το ΚΚΕ εκδηλώνει την αντίθεσή του, αλλά:
• Είναι, πρώτον, ό,τι συνεπάγεται η επιλογή της αποχής υπό τις παρούσες συνθήκες με δεδομένη την αμελητέα βαρύτητα και επίδραση που έχει στις πολιτικές εξελίξεις. Είναι το εγγενές μειονέκτημα που έχουν οι αυθόρμητες, ατομικές αποφάσεις όταν δεν συγκλίνουν στη δημιουργία μιας συλλογικής, οργανωμένης έκφρασης —μέσω διαδικασιών κινήματος ασφαλώς· πώς αλλιώς;—, το μειονέκτημα να τις ερμηνεύει καθένας κατά το δοκούν ή, το χειρότερο, κατά πώς τον βολεύει. Παράδειγμα τρανταχτό η ερμηνεία που έδωσε ο Γ.Α.Π. στην αποχή κατά τις πρόσφατες εκλογές: απείχαν, αποφάνθηκε ο παπατζής, επειδή συμφωνούσαν με την πολιτική του, ειδάλλως θα είχαν πάει στις κάλπες να ψηφίσουν εναντίον του! Λογική Προκρούστη βέβαια, αλλά να, με τέτοια κόλπα μπορεί εύκολα κι ανώδυνα μια αντιλαϊκά προσανατολισμένη εξουσία να προσπερνάει τις ασύντακτες και ατομικές αντιδράσεις και, δυστυχώς, να δίνει άλλο νόημα στην ψήφο μας (διότι ψήφος, υπό ευρεία έννοια, είναι και η αποχή). Θα ήθελε άραγε κανένας άλλο να ψηφίζει και άλλο να βγαίνει από την κάλπη; Ασφαλώς όχι! Αυτός και μόνο ο κίνδυνος, άλλο μήνυμα να στέλνεις και άλλο να (προσποιείται ότι) παίρνει ο αποδέκτης, αρκεί για να απορρίψει κανείς τη στάση αποχής. Αλλά και η βαρύτητα της ασύντακτης στάσης αποχής είναι πρόδηλο σε όλους πόσο μηδαμινή είναι. Με ποιο ποσοστό συμμετοχής εκλέγεται κάθε φορά ο πρόεδρος των ΗΠΑ; Η σημερινή κυβέρνηση της Σλοβακίας προέκυψε από εκλογές στις οποίες συμμετείχε ποσοστό 18% του εκλογικού σώματος. Αλήθεια, υπάρχει κανείς που πιστεύει ότι εξ αυτού του λόγου η σλοβακική κυβέρνηση έχει μειωμένο κύρος στην ευρωπαϊκή ή τη διεθνή σκηνή είτε ότι έχει δεμένα τα χέρια της στο εσωτερικό της χώρας της;
• Είναι, δεύτερον, το γεγονός ότι η επιλογή της αποχής, ακόμη και αν έχει αφετηρία κάποιον υγιή προβληματισμό, μοιραία συμφύρεται με τον στείρο αναχωρητισμό του απογοητευμένου έως την μικρονοϊκή αδιαφορία του ανώριμου, με τη βολική για το σύστημα αποχή από την ενεργό δράση του προβληματισμένου έως τον προωθούμενο από το σύστημα χαβαλέ του απροβλημάτιστου, με την παθητική στάση απέναντι στα προβλήματα του αδύναμου έως τη μοιρολατρία του μακαρίου, με την υποβάθμιση έως απαξίωση της πολιτικής, με τον άκριτο έως επικίνδυνο μηδενισμό, με τη ρηχή έως χυδαία ισοπέδωση (όλοι ίδιοι είναι), με αντιδραστικής κοπής έως φασίζουσας νοοτροπίας ιδεολογήματα (φωτιά και στους 300). Έτσι η στάση της αποχής, υπό αυτή τη μορφή και υπό αυτές τις συνθήκες, γίνεται βούτυρο στο ψωμί των κυβερνώντων, ρίχνει νερό στον μύλο της αντίδρασης και των φασιζουσών παραφυάδων της και συνιστά εκφυλιστικό φαινόμενο της πολιτικής ζωής.
— — — — — — — — — — — — — — — — — — — —
«Γι' αυτό, κυρία, εγώ την Κυριακή θα ψηφίσω ξανά ΛΑΪΚΗ ΣΥΣΠΕΙΡΩΣΗ, κι ας μην είναι ο συνδυασμός αυτός στον δεύτερο γύρο» είπε ο μικρός Κωστάκης στη δασκάλα του, η οποία έκανε στο μάθημα προσομοίωση της εκλογικής διαδικασίας για να διδάξει τα παιδάκια, και… βρήκε τον δάσκαλό της!
