Προσπαθώ πάντοτε να είμαι όσο μπορώ αντικειμενικός. Έτσι σήμερα, καταπιανόμενος με το Υπουργείο Παιδείας, θ' αρχίσω όχι με γκρίνια αλλά μ' έναν καλό λόγο —κάτι που σπανίζει μες στην κατήφεια των χαλεπών ημερών μας. Αλήθεια, πόσοι και πόσοι δεν έχουν λοιδορήσει τον τίτλο του Υπουργείου Παιδείας; Εννοώ βέβαια τον πλήρη τίτλο, αυτό το μακρινάρι: «Υπουργείο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων» και, ειδικότερα, αυτό το «Διά Βίου Μάθησης». (Τώρα, να πω την αμαρτία μου, με δυσκολία συγκρατιέμαι να μη ρίξω κι εγώ λίθο αναθέματος σ' αυτό το δύσπεπτο αλλά πολυσήμαντο και πονηρό κομμάτι του τίτλου του Υπουργείου —ας μην το κάνω όμως τώρα, ας το αφήσω για άλλη φορά, μιας και τώρα υποσχέθηκα να ξεκινήσω μ' έναν καλό λόγο. Είναι εξάλλου και πολλά και σοβαρά αυτά που επί της ουσίας θα 'θελα να σχολιάσω σχετικά, αλλά τώρα για άλλο ξεκίνησα…). Λοιπόν, ο εμπνευστής του τίτλου δεν είχε, το ξέρω, κατά νου ακριβώς αυτό που το «Διά Βίου Μάθησης» σημειολογικά διαμήνυσε σ' εμένα λίαν εύστοχα στη συγκεκριμένη περίσταση που θα σας εξιστορήσω: ότι από το αγλαό Υπουργείο μας έχουμε πολλά ακόμη να μάθουμε όσο ζούμε.
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
Μαρούσι, 26-11-2010
Αρ.Πρωτ. 149991/Γ7
ΘΕΜΑ: Δράση: «Εθελοντικό Πρόγραμμα Επαναχρησιμοποίησης Σχολικών Βιβλίων»
Το σχολικό βιβλίο είναι σημαντικό μέσο για τη διαδικασία της μάθησης. Κάθε χρόνο το Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, μέσω του Οργανισμού Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων (Ο.Ε.Δ.Β.), διαθέτει τεράστια ποσά για την παραγωγή και διάθεση των σχολικών βιβλίων στους μαθητές.
Παρά τον προσεκτικό σχεδιασμό και προγραμματισμό, στον οποίο εμπλέκονται οι εκπαιδευτικοί και οι διευθυντές των σχολικών μονάδων, οι προϊστάμενοι των γραφείων εκπαίδευσης και οι αρμόδιοι του Ο.Ε.Δ.Β., έχει παρατηρηθεί ότι τα βιβλία που παράγονται κάθε χρόνο υπερβαίνουν κατά 25% περίπου τον αριθμό των μαθητών. Επιπροσθέτως, ένα μέρος των βιβλίων (μέρος της ύλης ή και ολόκληρου μαθήματος) χρησιμοποιούνται ελάχιστα ή καθόλου, ενώ στο σύνολό τους τα βιβλία δεν επαναχρησιμοποιούνται, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες. Ταυτόχρονα, από φέτος θα είναι συνεχώς αυξανόμενος ο αριθμός των σχολείων με αναβαθμισμένη ψηφιακή υποδομή, όπου οι μαθητές μπορούν να χρησιμοποιούν τα βιβλία τους σε ψηφιακή μορφή.
Μπροστά σε αυτήν την πραγματικότητα το Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, σε συνεργασία με τον Ο.Ε.Δ.Β., έχει σχεδιάσει το «Εθελοντικό Πρόγραμμα Συλλογής και Επαναχρησιμοποίησης Σχολικών Βιβλίων». Η υλοποίηση του προγράμματος θα ξεκινήσει από το τρέχον σχολικό έτος 2010-2011.
Άμεσος στόχος του προγράμματος Συλλογής και Επαναχρησιμοποίησης Σχολικών Βιβλίων είναι η συστηματική συγκέντρωση των βιβλίων των μαθητών μετά το πέρας της χρήσης τους, ώστε να επαναχρησιμοποιηθούν από τους μαθητές κατά το επόμενο σχολικό έτος ή να επιστραφούν στον Ο.Ε.Δ.Β. για πολτοποίηση.
Ευρύτερα, οι στόχοι του προγράμματος αυτού σχετίζονται με την καλλιέργεια στους μαθητές μιας νέας αντίληψης και συνακόλουθα μιας νέας στάσης απέναντι στο σχολικό τους βιβλίο, μιας αντίληψης που θα βασίζεται στη συνειδητοποίηση της αξίας του (οικονομικής, χρηστικής, περιβαλλοντικής, συναισθηματικής). Στο πλαίσιο αυτό, στόχοι του προγράμματος είναι:
• Η ανάπτυξη και εδραίωση του σεβασμού στο σχολικό βιβλίο,
• Η ανάπτυξη αίσθησης ευθύνης απέναντι στη διαχείριση και αξιοποίηση ενός δημόσιου αγαθού,
• Η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των μαθητών,
• Η ενίσχυση του εθελοντισμού στα σχολεία, και
• Η εξοικονόμηση πόρων.
Παράλληλα, μέσα από τη διαδικασία του προγράμματος επιδιώκονται και επιμέρους στόχοι, όπως η ανάπτυξη συνεργατικής ικανότητας, η εξοικείωση με τη λειτουργία ομάδων και η δημιουργία κλίματος συντροφικότητας και δημιουργικότητας μέσα στην τάξη, στο σχολείο, αλλά και ανάμεσα σε σχολεία.
Βασικό στοιχείο του προγράμματος είναι ο εθελοντικός του χαρακτήρας. Ειδικότερα, το πρόγραμμα θα λειτουργήσει με σχολεία ή με τάξεις που θα εκδηλώσουν ενδιαφέρον για συμμετοχή. Εκτιμάται ότι σε αυτό το πλαίσιο οι μαθητές λειτουργώντας αυτόνομα, με αυτενέργεια και διάθεση συμμετοχής θα συμβάλλουν στη προστασία του περιβάλλοντος και της οικονομίας και θα αποκομίσουν μια σημαντική εμπειρία εθελοντισμού.
Η προτεινόμενη διαδικασία υλοποίησης του προγράμματος (σχολική χρονιά 2010-2011) εξελίσσεται ως εξής:
Α. Ενημέρωση των σχολείων για το πρόγραμμα
Β. Ορισμός υπευθύνων για τη συλλογή των βιβλίων στο τέλος της χρονιάς
Γ. Παραλαβή από τις σχολικές μονάδες των βιβλίων που δεν χρησιμοποιήθηκαν και όσων είναι σε αρίστη κατάσταση
Δ. Διαμόρφωση της παραγγελίας για τη νέα σχολική χρονιά με βάση τα αποθέματα (όπως διαμορφώθηκαν από τη συνετή διαχείριση και τα βιβλία που επιστράφηκαν)
Ε. Ανάδειξη των σχολείων με τη μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση παραγγελίας βιβλίων σε σχέση με τον αριθμό των μαθητών
Στ. Επιβράβευση
Καθ’ όλη τη διάρκεια της υλοποίησης του προγράμματος, είναι απαραίτητη η εποπτεία και η στήριξη των μαθητών, ώστε τα βιβλία να διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Για το σκοπό αυτό προτείνεται η σύσταση επιτροπής αποτελούμενης από το Δ/ντή του σχολείου, δύο ή τρεις εκπαιδευτικούς, ένα μέλος του συλλόγου γονέων και δύο (2) μαθητές. Προτείνεται επίσης να υπάρχουν τρία (3) στάδια αξιολόγησης της πορείας υλοποίησης του προγράμματος. Τα στάδια αυτά θα είναι:
α) Πριν από τις διακοπές των Χριστουγέννων,
β) Μέσα Μαρτίου και
γ)Τέλος Σχολικής Χρονιάς. Στο τελικό στάδιο, τα βιβλία θα συγκεντρώνονται από τις μαθητικές κοινότητες σε προκαθορισμένο χώρο, θα ταξινομούνται ανά τάξη.
Επιπρόσθετες δράσεις εμπλουτισμού του περιεχομένου του προγράμματος, επικοινωνίας μεταξύ των συμμετεχόντων και του Ο.Ε.Δ.Β. μπορούν να είναι:
→ Η δημιουργία αφισών για την προώθηση του Προγράμματος.
→ Η συγγραφή από τους μαθητές μίας επιστολής, η οποία θα συνοδεύει κάθε αντίτυπο βιβλίου.
→ Η διαδικτυακή ενημέρωση και επικοινωνία με άλλα σχολεία, ώστε να δημιουργηθούν σχολικά δίκτυα τα οποία θα δράσουν συλλογικά και πολλαπλασιαστικά.
→ Καθιέρωση ημέρας παράδοσης των χρησιμοποιημένων βιβλίων.
Κατά τη διάρκεια του προγράμματος θα υπάρχει στην ιστοσελίδα του ΟΕΔΒ (www.oedb.gr) υλικό για τους μαθητές κατάλληλο για την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και θα ανατροφοδοτείται η δράση με προτάσεις των σχολικών κοινοτήτων.
Η βράβευση των σχολείων θα γίνει για τα πρώτα πενήντα (50) σχολεία με παροχή εκπαιδευτικού υλικού από τον ΟΕΔΒ και με την απονομή τιμητικού διπλώματος για όλα τα σχολεία που θα συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Θα βραβευθεί επίσης και η καλύτερη αφίσα, η οποία θα ανατυπωθεί από τον ΟΕΔΒ για να σταλεί στα σχολεία για την επόμενη σχολική χρονιά. Η βράβευση των σχολείων θα γίνει σε ημερίδα την οποία θα οργανώσει το Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων σε συνεργασία με τον ΟΕΔΒ.
Τα σχολεία τα οποία επιθυμούν να λάβουν μέρος στο πρόγραμμα θα πρέπει να επικοινωνούν με τον/την Υπεύθυνο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, ώστε να υπάρχει συντονισμός στα σχολεία κάθε Δ/νσης. Παρακαλούνται οι Υπεύθυνοι Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης να ενθαρρύνουν και να διευκολύνουν τη δράση στα σχολεία ευθύνης τους. Η συμβολή των εκπαιδευτικών για την ευαισθητοποίηση των μαθητών, καθώς και για την συνολική υλοποίηση του προγράμματος είναι καθοριστική.
O ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΟΥΛΑΪΔΗΣ
Η υπουργός Άννα Διαμαντοπούλου υπερθεματίζει υπέρ της εγκυκλίου σε σχετική συνέντευξή της (πάλι τα χοντρά γράμματα από μένα):
Χρειάζεται μια κουλτούρα σεβασμού στο βιβλίο. Δεν σημαίνει ότι επειδή το βιβλίο δίνεται δωρεάν από το Υπουργείο Παιδείας, πρέπει να πετιέται ή να καίγεται.
Κουλτούρα λοιπόν! Ιδού ποιο είναι το ζητούμενο! Αλλά ας σοβαρευτούμε λιγάκι, διότι είπα ότι δεν θα γκρινιάξω, αλλά όχι ότι δεν θα βγω από τα ρούχα μου και δεν θα φωνάξω μπροστά σε τέτοια επικίνδυνα σχέδια που αφορούν την εκπαίδευση, τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών μας, αλλά και την κουλτούρα όλων μας. Θα το φωνάξω λοιπόν: Εσείς είσθε οι αμόρφωτοι και οι αστοιχείωτοι, κύριοι φωστήρες του Υπουργείου Παιδείας (και διά βίου εκμετάλλευσης), με πρώτη την ίδια την υπουργό. Εσείς δεν έχετε, δυστυχώς, ούτε μακρινή σχέση με το βιβλίο, με την παιδεία, με τη μάθηση, με την κουλτούρα μας. Θυμάμαι έναν καθηγητή στο γυμνάσιο, που μας συμβούλευε να κάνουμε οικονομία όπου μπορούμε, αλλά, όσο κι αν οικονομικά δυσκολεύονται οι οικογένειές μας, να μην κάνουμε οικονομία αγοράζοντας ή δανειζόμενοι μεταχειρισμένα βιβλία! «Να αγοράζετε καινούργια βιβλία, παιδιά μου» μας έλεγε ο σοφός μας δάσκαλος. Δευτερευόντως για λόγους υγιεινής. Πρωτίστως για λόγους παιδαγωγικούς, αλλά και πρακτικούς. Τους πρακτικούς λόγους μπορείτε να αντιληφθείτε εσείς, αγαπητοί μου αναγνώστες, αλλ' όχι οι φωστήρες του Υπουργείου. Αυτωνών τους λείπει αυτή η κουλτούρα, δεν την απέκτησαν ποτέ, μάλλον από τη σπουδή τους ν' αποκτήσουν την κουλτούρα που υπαγορεύει το σύστημα. Οι πρακτικοί λόγοι πηγάζουν από το γεγονός ότι όποιος έχει μελετήσει ένα βιβλίο, το έχει αμετάκλητα κι ανεξίτηλα προσωπικοποιήσει με τις σημειώσεις και τις παρατηρήσεις του, το τσάκισμα των σελίδων κ.λπ. Αυτό ενδεχομένως αποπροσανατολίζει τον επόμενο αναγνώστη και οπωσδήποτε τον εμποδίζει να ενεργήσει όπως ο πρώτος αναγνώστης και να το προσωπικοποιήσει κι αυτός, όπως θα έκανε μ' ένα καινούργιο βιβλίο. Οι παιδαγωγικοί λόγοι είναι ότι το βιβλίο και ο αναγνώστης (πρέπει να) αποκτούν μια σχέση διαρκείας, που δεν λήγει με την ανάγνωση του βιβλίου ή με τη λήξη του σχολικού έτους. Αλλά είδατε πουθενά στην εγκύκλιο του Υπουργείου να αναφέρονται η εκπαιδευτική αποστολή του βιβλίου, ο διαπαιδαγωγικός ρόλος του; Όχι. Το βιβλίο είναι «δημόσιο αγαθό», με «αξία οικονομική, χρηστική, περιβαλλοντική, συναισθηματική»(!…) κατά την εγκύκλιο. Το ότι οι μαθητές με τη λήξη της σχολικής χρονιάς πετάνε τα βιβλία τους ή τα καίνε, είναι άλλη μία αστοχία του εκπαιδευτικού μας συστήματος, το οποίο δεν έχει καταφέρει (επιεικής έκφραση: στην πραγματικότητα δεν έχει καν τέτοια κατεύθυνση) να κάνει τα παιδιά να αγαπήσουν το βιβλίο, να αγαπήσουν το σχολείο. Κανείς δεν καταστρέφει κάτι που αγαπάει. Κι αντί να επιχειρήσει το Υπουργείο να θεραπεύσει αυτή τη θεμελιακή αστοχία του εκπαιδευτικού συστήματος, στρέφει τα παιδιά στην αντίθετη κατεύθυνση: στην αποξένωσή τους από το βιβλίο! Το βιβλίο πρέπει να κρατηθεί καθαρό, χωρίς σημειώσεις, υπογραμμίσεις κ.λπ. Και θα ελέγχεται αν τηρείται αυτό! «Καθ’ όλη τη διάρκεια της υλοποίησης του προγράμματος, είναι απαραίτητη η εποπτεία και η στήριξη των μαθητών, ώστε τα βιβλία να διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Για το σκοπό αυτό προτείνεται η σύσταση επιτροπής αποτελούμενης από το Δ/ντή του σχολείου, δύο ή τρεις εκπαιδευτικούς, ένα μέλος του συλλόγου γονέων και δύο (2) μαθητές» ορίζει η εγκύκλιος. Κατά τ' άλλα, βέβαια, εθελοντικός είναι ο χαρακτήρας του προγράμματος!…
Από τον Τύπο ξεχωρίζω το εύστοχο άρθρο Προτείνει… πολτοποίηση των σχολικών βιβλίων! του «Ριζοσπάστη» της Πέμπτης 6 Γενάρη, το οποίο επισημαίνει:
Εθελοντικό πρόγραμμα δήθεν επαναχρησιμοποίησης, αλλά ουσιαστικά πολτοποίησης των σχολικών βιβλίων, προτείνει στα σχολεία το υπουργείο Παιδείας!
Προκειμένου να κατευνάσει το θόρυβο που δημιουργήθηκε από την εξαγγελία κατάργησης του Οργανισμού Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων (ΟΕΔΒ), η υπουργός Παιδείας Αννα Διαμαντοπούλου, σε πρόσφατη συνέντευξή της, αναφέρθηκε σε εγκύκλιο που έχει αποσταλεί στα σχολεία για την επαναχρησιμοποίηση των σχολικών βιβλίων. «Χρειάζεται μια κουλτούρα σεβασμού στο βιβλίο. Δε σημαίνει ότι επειδή το βιβλίο δίνεται δωρεάν από το υπουργείο Παιδείας, πρέπει να πετιέται ή να καίγεται», είπε η υπουργός Παιδείας και ισχυρίστηκε ότι η εγκύκλιος έχει στόχο να μάθει τους μαθητές να σέβονται τα βιβλία και το δημόσιο χρήμα.
Σύμφωνα, λοιπόν, με την εγκύκλιο που στάλθηκε από το υπουργείο Παιδείας στις 26 Νοέμβρη: «Αμεσος στόχος του προγράμματος Συλλογής και Επαναχρησιμοποίησης Σχολικών Βιβλίων είναι η συστηματική συγκέντρωση των βιβλίων των μαθητών μετά το πέρας της χρήσης τους, ώστε να επαναχρησιμοποιούνται από τους μαθητές κατά το επόμενο σχολικό έτος ή να επιστραφούν στον ΟΕΔΒ για πολτοποίηση»! Είναι πραγματικά εξωφρενικό να μιλάει η υπουργός για «κουλτούρα σεβασμού στο βιβλίο», την ώρα που με αυτό το πρόγραμμα ενσταλάζει στις συνειδήσεις των μαθητών ότι τα βιβλία τους είναι ΑΧΡΗΣΤΑ μετά το πέρας της σχολικής χρονιάς και άρα μπορούν να τα στέλνουν για πολτοποίηση. Μαθαίνουν τους μαθητές ουσιαστικά να μην εμβαθύνουν τη σχέση τους με το σχολικό βιβλίο, να μη διαβάζουν, όταν τους υποδεικνύουν να τα διατηρούν σε «άριστη κατάσταση», προκειμένου, δήθεν, να επαναχρησιμοποιηθούν από άλλους μαθητές την επόμενη χρονιά. Επιβραβεύουν, δηλαδή, τους μαθητές όταν δεν υπογραμμίζουν πάνω στα βιβλία, όταν δεν κρατούν σημειώσεις στο περιθώριό τους, επιβραβεύουν τους μαθητές όταν έχουν με το βιβλίο μια σχέση «πρόσκαιρη» και «εξ αποστάσεως»! Κι αυτό το βαφτίζουν «κουλτούρα σεβασμού στο βιβλίο»!
Είναι γεγονός ότι τα σχολικά βιβλία που υπάρχουν σήμερα ως προς το περιεχόμενό τους είναι επιεικώς… κακά. Δεν αποπνέουν στους μαθητές την αγάπη για το διάβασμα, δεν τους συνεπαίρνουν, τα θεωρούν ήδη άχρηστα. Ομως, αντί να διορθώσει αυτή τη στρεβλή πραγματικότητα των βιβλίων, το υπουργείο Παιδείας τη… νομιμοποιεί και την επαυξάνει.
Η μόρφωση λογαριάζεται ως… βαρύ κόστος
Λέει ξεκινώντας η εγκύκλιος: «Κάθε χρόνο το υπουργείο Παιδείας (…) διαθέτει τεράστια ποσά για την παραγωγή και διάθεση των σχολικών βιβλίων στους μαθητές». Από την πρώτη αράδα μετρούν τα σχολικά βιβλία ως ένα βαρύ κόστος που πρέπει να μειωθεί! Οταν όμως μετράς το βιβλίο ως κόστος είναι σαν να μετράς ολόκληρη τη μόρφωση και την ουσία της ως κόστος… «Εχει παρατηρηθεί ότι τα βιβλία που παράγονται κάθε χρόνο υπερβαίνουν κατά 25% περίπου τον αριθμό των μαθητών», λέει η εγκύκλιος, λες και δεν είναι γνωστό ότι πέρα από τους μαθητές κάθε χρονιά χρειάζεται ένας επιπλέον αριθμός βιβλίων για τους εκπαιδευτικούς, τους νεοδιοριζόμενους ή το πλήθος των ελαστικά απασχολούμενων καθηγητών (που αλλάζουν ειδικότητες, τάξεις κλπ.) ή λες και δεν υπάρχει ανάγκη να έχουν τα σχολεία κάποια επιπλέον αντίτυπα από όλα τα βιβλία για να αντικαταστήσουν κάποια σε περίπτωση απώλειας, καταστροφής κλπ.
Παρακάτω, η εγκύκλιος προσθέτει ότι «από φέτος θα είναι συνεχώς αυξανόμενος ο αριθμός των σχολείων με αναβαθμισμένη ψηφιακή υποδομή, όπου οι μαθητές μπορούν να χρησιμοποιούν τα βιβλία τους σε ψηφιακή μορφή»! Παρά τις διαβεβαιώσεις, δηλαδή, της υπουργού Παιδείας υπονοείται ότι στα σχέδια του υπουργείου είναι ο περιορισμός της δωρεάν διανομής βιβλίων και το φόρτωμα στους γονείς του κόστους εκτύπωσης των βιβλίων από ψηφιακά αρχεία (γιατί όταν συζητάμε για μελέτη, μιλάμε για χαρτί και σημειώσεις και όχι για… «σερφάρισμα», που εξανεμίζεται και φεύγει από το μυαλό μετά από λίγα 24ωρα).
Τέλος, η εγκύκλιος περιγράφει την προτεινόμενη διαδικασία για τη συγκέντρωση των βιβλίων προς επιστροφή ή πολτοποίηση, ένα μεγάλο μέρος της οποίας προτείνεται να φορτωθεί στους ίδιους τους μαθητές που έτσι τάχα θα αποκτήσουν οικολογική συνείδηση και θα ενισχύσουν το πνεύμα του… εθελοντισμού! Τα βιβλία, πάντως, θα μάθουν να τα θεωρούν άχρηστα.
