Με αφορμή την επέτειο της εθνεγερσίας κατά του τουρκικού ζυγού το 1821, μεταφέρω από το έργο του Δημήτρη Φωτιάδη «Η Επανάσταση του 21» (τ. 2ος, σ. 30):
Το πρώτο ντουφέκι
Το πρώτο καριοφίλι του Εικοσιένα το βρόντηξε, στις 16 του Μάρτη 1821, ο Νικόλας Σολιώτης, που τον είδαμε να σμίγει με τον Παπαφλέσσα στα Καλάβρυτα και να του τάζει πως βρισκόταν έτοιμος να κάνει την αρχή. Χτύπησε, «άνευ της γνώμης των προκρίτων»48, στο Αγρίδι τρεις γυφτοχαρατζήδες καθώς και τρεις μετζίληδες, ταχυδρόμους δηλαδή, με γράμματα του καϊμακάμη της Τριπολιτσάς στον Χουρσίτ, τον αρχιστράτηγο που πολιορκούσε στα Γιάννενα τον Αλήπασα. Ξεπάστρεψε κι άλλους εφτά ακόμα Τούρκους από τα χωριά τού Αρφαρά στα Χάσια. Για τον Σολιώτη ο Φιλήμονας γράφει πως «ην ανήρ τιμίου και ακεραίου χαρακτήρος, γενναίος την καρδίαν, πατριώτης το πνεύμα και θερμότατος οπαδός των εισηγήσεων του Δικαίου»49.
Οι ιστορικοί μας λένε πως ο Ασημάκης Ζαΐμης κι ο Ασημάκης Φωτήλας, που είχαν τραβήξει καθώς είπαμε στην Κερπινή, τρώγοντας κάποια μέρα ήρθανε στο κέφι κι ο δεύτερος κατορθώνει να ενθουσιάσει τον πρώτο τόσο, που τσούγγρισαν τα τάσια τους και ήπιαν στη λευτεριά του έθνους. Πάνω στην ώρα μπαίνει ο Χοντρογιάννης, σωματοφύλακας του Ζαΐμη.
Κι ο Χοντρογιάννης τού αποκρίνεται πως την άλλη μέρα φεύγει ο Λαλαίος σπαχής Σεϊντής από τα Καλάβρυτα για την Τριπολιτσά μαζί με τον σαράφη Ταμπακόπουλο.
Η διήγηση αυτή στηρίζεται πάνω σε όσα ανιστορά ο Φιλήμονας50. Ο Γενναίος όμως Κολοκοτρώνης γράφει πως «οί Χονδρογιανναίοι, εξαρτώμενοι από τον Ζαΐμην, ενέδρευσαν εις Χελωνοσπηλιάν, θέσιν δι' ης έμελλε να διαβεί ο Ταμπακόπουλος, ίνα φονεύσωσι τον τούρκον, και αφαιρέσωσιν από τον Ταμπακόπουλον τας χρεωστικάς ομολογίας των Προκρίτων»51.
Όποια κι αν στάθηκαν τα ελατήρια, πατριωτικά ή συμφεροντολογικά, ο Χοντρογιάννης με τ' αδέρφια του στήσανε χωσιά και τους χτύπησαν, μα τόσο ο τούρκος όσο κι ο Ταμπακόπουλος κατάφεραν να ξεφύγουν. Στα χέρια των Χονδρογιανναίων πέσανε μονάχα τα φορτηγά ζώα τους.
Αξίζει να μνημονέψουμε ποιο στάθηκε το τέλος τών Χονδρογιανναίων. Οι Βαβαροί, που μας έστειλαν οι Ευρωπαίοι να μας εκπολιτίσουν, τους πήραν, το 1836 στ' Ανάπλι, τα κεφάλια τους με την καρμανιόλα που κουβάλησαν μαζί τους.
Ο βοεβόδας των Καλαβρύτων, ο Ιμπραήμ μπέης Αρναούτογλου, σαν έμαθε τα όσα τρέξανε, ταράχτηκε κι αποφασίζει ν' ασφαλιστεί στην Τριπολιτσά. Ξεκινά για κει στις 20 του Μάρτη. Οι Πετιμεζαίοι με τους Μαζιώτες χτυπάνε τον τσαούση του που προπορευόταν. Γυρνά ο βοεβόδας στα Καλάβρυτα και κλείνεται, μ' όλες τις τούρκικες φαμελιές, στους τρεις πύργους της μικρής πολιτείας. Στις 21 του Μάρτη ξεκινάνε από την Άγια Λαύρα ο Χαραλάμπης, ο Φωτήλας, ο Θεοχαρόπουλος, ο Σολιώτης, ο Παπαδόπουλος και οι Πετιμεζαίοι, κι έχοντας μαζί τους κάμποσους αρματωμένους τους πολιορκούν. Έπειτα από δύο μέρες ο Αρναούτογλου και οι άλλοι τούρκοι παραδίνονται. Από τους δικούς μας δύο σκοτώθηκαν και τρεις πληγώθηκαν, ένας απ' αυτούς κι ο Σολιώτης, Με τ' άρματα που πήραν οπλίστηκαν ίσαμε εκατό Έλληνες.
— — — — — — — — — — — — — — — — — — — —
48Κολοκοτρώνης Ιωάννης (Γενναίος): «Ελληνικά Υπομνήματα», σ. 4
49Φιλήμων, ε.α., τ. Γ', σ. 9
50Φιλήμων, ε.α., τ. Γ', σ. 9
51Κολοκοτρώνης Ι. (Γενναίος), ε.α., σ. 4
— — — — — — — — — — — — — — — — — — — —
[Να διευκρινήσω πως το γεγονός ότι η παρούσα ιστογραφή μου δημοσιεύεται σήμερα, 25 Μαρτίου, δεν υποδηλώνει ότι έχω μείνει στα παραμύθια που μας μάθαιναν στο σχολείο –και όχι μόνο· ας θυμηθούμε το λάβαρο που ανέμιζε ο Χριστόδουλος– περί Παλαιών Πατρών Γερμανού και Αγίας Λαύρας, αλλά οφείλεται αφενός σε δική μου αβελτηρία και αφετέρου στο καταχθόνιο σχέδιο ψυχικής φθοράς μου και πνευματικής ύπνωσής μου που έχει θέσει σε εφαρμογή ο απηνής διώκτης μου, ο περιβόητος Αλάριχος, με τη συνδρομή των άτιμων από καιρό, των ψωραλέων, των που ταιριάζει τους που αξιώθηκαν μια τέτοια πόρνη.]
Ο Δημήτρης Φωτιάδης στο ίδιο έργο του (τ. 2ος, σ. 32) γράφει σχετικά με το χοντρό ψέμα («παχυλόν ψεύδος») περί κήρυξης της Επανάστασης από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό στην Άγια Λαύρα στις 25 του Μάρτη:
Και κάτι άλλο θα πρόσεξε ό αναγνώστης· πως πουθενά δε μιλάμε για όσα μας έχουν πει, από τα χρόνια των μαθητικών θρανίων, για την επίσημη δοξολογία και κήρυξη της επανάστασης που γίνηκε τάχα στην Άγια Λαύρα στις 25 του Μάρτη κι όπου σ' αυτή ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλόγησε το λάβαρο της εθνεγερσίας και γι' αυτό ορίσθηκε η μέρα αυτή για εθνική μας εορτή. Δεν την αναφέραμε γιατί, απλούστατα, πρόκειται για παραμύθι.
Κι αυτό δεν είναι κάτι το καινούργιο, μα πρώτος ο Σπ. Τρικούπης το ξεκαθάρισε. Νά τι γράφει: «Ψευδής είναι η εν Ελλάδι επικρατούσα ιδέα, ότι εν τη Μονή της Αγίας Λαύρας ανυψώθη κατά πρώτον η σημαία της Ελληνικής επαναστάσεως»53. Κι ο Φιλήμονας τ' ονομάζει «παχυλόν ψεύδος»54. Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στ' Απομνημονεύματά του όχι μονάχα δε μνημονεύει ένα τέτοιο περιστατικό, παρά και ξεκάθαρα λέει πως από αρκετές μέρες πριν είχε φύγει από την Αγία Λαύρα για τα Νεζερά κι από τις 24 του Μάρτη και πέρα βρισκόταν στην επαναστατημένη πια Πάτρα55.
Γιατί όμως ο βασιλιάς Όθωνας με διάταγμά του που έβγαλε το 1838 όρισε να γιορτάζεται στις 25 του Μάρτη η εθνική μας εορτή; Μα γιατί γύρευε να της δώσει «θρησκευτική απόχρωση» συνδυάζοντάς την με την ημέρα του Ευαγγελισμού.
Η επανάσταση του εικοσιένα άρχισε στις 22 του Φλεβάρη, όταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης πέρασε τον Προύθο. Μα και στο Μοριά —Καλάβρυτα, Πάτρα, Καλαμάτα— ο σηκωμός ξέσπασε πριν από τις 25 του Μάρτη.
— — — — — — — — — — — — — — — — — — — —
53Τρικούπης: «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως», έκδ. Α', τ. Α', σ. 368
54Φιλήμων, έ.α., τ. Γ', σ. κβ'
55Βλ. Παλαιών Πατρών Γερμανού «Απομνημονεύματα», έκδ. Δ' (1956), σ. 85, 86 και 88
— — — — — — — — — — — — — — — — — — — —
Παρακάτω (τ. 2ος, σ. 36) ο Δημήτρης Φωτιάδης παραθέτει συνοπτικά τα γεγονότα που σηματοδότησαν την έναρξη του μεγάλου εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα (τα οποία εξιστορεί διεξοδικά αλλού), με τα δικά του λιτά, εύστοχα και εύγλωττα σχόλια σχετικά με τον ανταγωνισμό μεταξύ των Ελλήνων για το ποιος τόπος, πόλη πρωτοστάτησε στην κήρυξη της Επανάστασης.
Επειδή, από ευκολονόητη κι ευγενική κατά ένα τρόπο αντιζηλία, τα Καλάβρυτα, η Πάτρα και ή Καλαμάτα διεκδικούν τα «πρωτεία» για την κήρυξη του εθνεγερτικού αγώνα, ανακεφαλαιώνουμε περιληπτικά τα γεγονότα:
- 21 Φεβρουαρίου 1821. Ο Βασίλης Καραβιάς, έπειτα από εντολή του Αλέξανδρου Υψηλάντη, χτυπά τους Τούρκους στο Γαλάτσι της Μολδαβίας.
- 22 Φεβρουαρίου 1821. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης περνά τον Προύθο. Η επανάσταση κηρύχτηκε.
- 24 Φεβρουαρίου 1821. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κυκλοφορεί την τυπωμένη στο Γιάσι της Μολδαβίας προκήρυξή του «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος».
- 16 Μαρτίου 1821. Ο Νικόλαος Σολιώτης χτυπά στ' Αγρίδι γυφτοχαρατζήδες και Τούρκους ταχυδρόμους, που ο καϊμακάμης της Τριπολιτσάς Μεχμέτ Σελήχ αγάς έστελνε προς τον Χουρσίτ πασά.
- 17 Μαρτίου 1821. Οι αρχηγοί της Μάνης σε σύσκεψη στην Τσίμοβα (Αρεόπολη) αποφασίζουν να επαναστατήσουν και ειδοποιούν όσους βρίσκονται στο μοναστήρι του Αγίου Ηλία (Παπαφλέσσα, Αναγνωσταρά, Νικηταρά κ.ά.).
- 18 Μαρτίου 1821. Οι Χονδρογιανναίοι, με έγκριση του Ασημάκη Ζαΐμη, χτυπάνε στη Χελωνοσπηλιά τον σπαχή Σεϊντή, που από τα Καλάβρυτα τραβούσε στην Τριπολιτσά.
- 19 Μαρτίου 1821. Ο Ηλίας Μαυρομιχάλης με Μανιάτες φτάνει στην Καλαμάτα για να την προστατέψει τάχα από τους κλέφτες.
- 20 Μαρτίου 1821. Οι Πετιμεζαίοι με τους Μαζιώτες χτυπάνε τον τσαούση του βοεβόδα των Καλαβρύτων Ιμπραήμ μπέη Αρναούτογλου.
- 21 Μαρτίου 1821. Ο Χαραλάμπης, ο Φωτήλας, ο Θεοχαρόπουλος, ο Σολιώτης, ο Παπαδόπουλος και οι Πετιμεζαίοι πολιορκούνε τον Αρναούτογλου στα Καλάβρυτα. Στις 24(;) Μαρτίου παραδίνεται.
- 21 Μαρτίου 1821. Οι Τούρκοι των Πατρών κλείνονται στο κάστρο και χτυπάνε τους Ρωμιούς, γυρεύοντας να προλάβουν την εξέγερσή τους. Ο τσαγκάρης Παναγιώτης Καρατζάς οργανώνει την αντίσταση.
- 22 Μαρτίου 1821. Ο Οδυσσέας Αντρούτσος στέλνει το περίφημο στους Γαλαξειδιώτες γράμμα του προσκαλώντας τους να επαναστατήσουν.
- 23 Μαρτίου 1821. Παίρνουν την Καλαμάτα οι Μανιάτες με αρχηγό τον Πετρόμπεη. Τους ακολουθούν ο Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας, ο Αναγνωσταράς, ο Νικηταράς κ.ά. Μπαίνουν στην Πάτρα επαναστατικά στρατεύματα με τον Σταμάτη Κουμανιώτη, πού την ίδια μέρα σκοτώνεται.
- 23 Μαρτίου 1821. Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ως «αρχιστράτηγος του σπαρτιατικού και μεσσηνιακού στρατού» απευθύνει το πρώτο διπλωματικό έγγραφο προς τας «ευρωπαϊκάς αυλάς».
- 24 Μαρτίου 1821. Φτάνουν με ενισχύσεις από τα Νεζερά στην Πάτρα ο Παλαιών Πατρών Γερμανός και ο Ανδρέας Ζαΐμης.
- 25 Μαρτίου 1821. Το «Επαναστατικό Διευθυντήριο» των Πατρών, συγκροτημένο από τους Παλαιών Πατρών Γερμανό, Κερνίκης Προκόπιο, Ανδρέα Ζαΐμη, Ανδρέα Λόντο, Μπενιζέλο Ρούφο, Σωτήρη Θεοχαρόπουλο και Ιωάννη Παπαδιαμαντόπουλο, εκδίδει διακήρυξη προς τις ευρωπαϊκές Δυνάμεις, που την επομένη, 26 Μαρτίου, τη δίνει στους πρόξενους της Πάτρας.
Δόξα αιώνια ας τους στεφανώνει.
Προσέξτε: η τιμή ανήκει «Σ' ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ, που από την Άλωση ως το 1821 διαφώτισαν, εργάστηκαν, αγωνίστηκαν, πολέμησαν, θυσιάστηκαν, μαρτύρησαν για τη λευτεριά της πατρίδας μας.»! Βέβαια! Δεν ανήκει στους κοτζαμπάσηδες, τους συμβιβασμένους, τους προσκυνημένους, τους προδότες, τους ελέω Σουλτάνου μεγαλοϊεράρχες που δεν πρόφταιναν να βγάζουν τον έναν μετά τον άλλο αφορισμό για τους εθνεγέρτες! Σ' αυτούς ανήκει ο ψόγος και η περιφρόνηση στους αιώνες των αιώνων (αμήν). Ο ελληνικός λαός —και τότε, όπως και στη διάρκεια της φασιστικής κατοχής— δεν λογάριασε αντιξοότητες, θυσίες. Οραματίστηκε τη λευτεριά του, πίστεψε στη δύναμη του δίκιου του, όρθωσε το ανάστημά του και βροντοφώναξε «ελευθερία ή θάνατος»! Έτσι νίκησε! Έτσι νικούν οι λαοί! Έτσι καλούμαστε να σταθούμε και να πράξουμε και σήμερα! Για να απαλλαγούμε από τα σημερινά δεσμά μας: Την ΕΕ, τις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος από τον δρόμο του αγώνα. Η ιστορία μας μάς τον δείχνει!
