Στον απόηχο της επετείου της Επανάστασης του '21, δημοσιεύω σήμερα ένα κείμενο του Κώστα Βάρναλη με τίτλο «Η επανάστασις του 1821 και οι σημερινοί πόλεμοι», που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ανεξάρτητος» το 1935. Το κείμενο είναι παρμένο από τη 2η έκδοση των «Φιλολογικών Απομνημονευμάτων» του μεγάλου μας λογοτέχνη και στοχαστή (εκδόσεις «Κέδρος», Απρίλιος 1981). Τα «Φιλολογικά Απομνημονεύματα» εκδόθηκαν το 1980, δηλαδή ύστερα από τον θάνατο του Κώστα Βάρναλη, τον Δεκέμβριο του 1974, και —όπως γράφει σε εισαγωγικό σημείωμά του ο επιμελητής Κ. Γ. Παπαγεωργίου— περιέχουν «το σύνολο μιας σειράς κειμένων που δημοσιεύθηκαν με τη μορφή επιφυλλίδων στην εφημερίδα Ανεξάρτητος στο χρονικό διάστημα από 17 Φεβρουαρίου μέχρι 11 Αυγούστου 1935». Έχει ενδιαφέρον να σημειώσω παρεμπιπτόντως ότι στην ίδια εφημερίδα δημοσίευσε ο Βάρναλης, επίσης με μορφή επιφυλλίδων, από 29 Δεκεμβρίου 1935 έως 10(;) Ιανουαρίου 1936, τις εντυπώσεις του από τη δίμηνη εξορία του στον Αϊ Στράτη και στη Μυτιλήνη, όπου στάλθηκε με εντολή του δικτάτορα Κονδύλη (αυτουνού που βρομούσαν τα πόδια του, όπως έλεγαν —όχι μονάχα τα πόδια του, θα πρόσθετα εγώ· και οι πράξεις του επίσης), ο οποίος κατέλαβε την εξουσία ύστερα από πραξικόπημα στις 10 Οκτωβρίου 1935 και αναγορεύτηκε πρωθυπουργός και αντιβασιλέας. Η διαφωνία του με τον βασιλιά (Γεώργιο Β') για το ζήτημα της αμνηστίας των κινηματιών της 1ης Μαρτίου 1935 τον οδήγησε σε παραίτηση στις 30 Νοέμβρη του ίδιου έτους.
Δυο-τρεις χρήσιμες σημειώσεις τόσο για την πληρέστερη κατανόηση του κειμένου καθαυτό όσο και για τη χρησιμοποιούμενη γλώσσα: Πρώτον, οι «Σκλάβοι Πολιορκημένοι» γράφτηκαν το 1927 και η επιφυλλίδα που παραθέτω το 1935. Επομένως ο «“τελευταίος” παγκόσμιος πόλεμος» δεν είναι παρά ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος. Δεύτερον, όσον αφορά τον τίτλο της επιφυλλίδας, παραθέτω σχετικό σχόλιο του επιμελητή των Απομνημονευμάτων:
Αμφιβολίες εκφράζονται ως προς το αν οι τίτλοι —γενικοί και επιμέρους— ανήκουν στον Βάρναλη. Η καθαρά δημοσιογραφική τους υφή αλλά και η ως επί το πλείστον καθαρευουσιάνικη γλώσσα τους —σε πλήρη αντίθεση με τη γλώσσα της αφήγησης— θα πρέπει να μας κάνουν να υποψιαστούμε ότι πρόκειται μάλλον για προσθήκες της σύνταξης της εφημερίδας.
Τρίτον, όσον αφορά τη χρησιμοποιούμενη γλώσσα, μεταφέρω κι εδώ σχετικό σχόλιο του επιμελητή:
Ο ίδιος ο Βάρναλης, απαντώντας από τη μόνιμη στήλη που κρατούσε στην εφημ. Πρωία (υπό τον τίτλο Τέχνη και ζωή) στην παρατήρηση κάποιου αναγνώστη του ότι η γλώσσα του είναι, ως ένα σημείο, μικτή, έγραφε ανάμεσα στ' άλλα και τα εξής: «Πολύ σωστά ο κ. Χρ.[υσανθόπουλος] παρατηρεί πως η δική μου γλώσσα στα καθημερινά μου σημειώματα είναι γλώσσα “μικτή” και “μιχτή”. […] Αλλά με το να είναι η γλώσσα μου μιχτή δε θα πει πως είναι και καλή. Τουναντίον είναι λαθεμένη. Και για το λάθος αυτό (για την αντίφασή μου ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη) δε φταίω εγώ. Αλλ' αν ήθελε ο επιστολογράφος μου να μου αποδείξει πως αντιφάσκω, θα έπρεπε να κοιτάξει το λογοτεχνικό μου έργο. Τότε θα έβλεπε πως γράφω όσο μπορώ την πιο κανονική δημοτική…». Πρωία, Δημοτικιστικός αττικισμός, (30.1.43).
