Δευτέρα, Ιανουαρίου 18, 2016

Ποιον υπηρετεί το «CHARLIE HEBDO»;


Κάποτε, σχεδόν πριν από τέσσερα χρόνια, όταν στο ιστολόγιο αυτό δεχόμουνα σχόλια, τότε συνήθιζα κι εγώ να σχολιάζω σε “φιλικά” ιστολόγια. (Τα εισαγωγικά, επειδή η εκτίμηση της φιλικότητας, αλλά και η φιλία καθαυτή, έχουν εν προκειμένω μονόπλευρο χαρακτήρα, δηλαδή πραγματοποιούνται και αναπτύσσονται από τη δική μου μονάχα μεριά, ερήμην του αποδέκτη τών, μ’ αυτή την έννοια, “φιλικών” ενεργειών μου, ανεξαρτήτως μάλιστα του κατά πόσο γνωρίζω —που συνήθως δεν γνωρίζω— το φυσικό πρόσωπο με το οποίο συνδιαλέγομαι.) Κάποια φορά λοιπόν τότε, είχα σχολιάσει στο ιστολόγιο κάποιας διαδικτυακής “φίλης” μιαν όμορφη ανάρτησή της, αρκετά ποιητική, που εξυμνούσε κάποιον αγαπημένο της, εφηβική της αγάπη, αν θυμάμαι καλά, που όμως δεν είχε ακόμη σβήσει. Για τη φίλη (βάζετε τα εισαγωγικά εσείς) αυτή γνώριζα, από το ιστολόγιό της, ότι ήταν της ηλικίας μου (60βάλε), από δεκαετίες παντρεμένη, με μεγάλα παιδιά και με σύζυγο, στον οποίο πολλές φορές αναφερόταν με τρυφερότητα και αγάπη. Ε, τι πιο φυσικό από το να θεωρήσω ότι ο αγαπημένος της προκείμενης ανάρτησης και ο σύζυγος ταυτίζονταν, και —ακόμη χειρότερα— να χτίσω το σχόλιό μου πάνω σ’ αυτή τη βεβαιότητα, για να εισπράξω την αναπάντεχη απάντησή της, δοσμένη βέβαια με πολλή ευγένεια, τακτ και συγκαταβατικότητα, ότι… διαφορετική ήταν η πραγματικότητα!

Όταν κάποιος δημιουργεί κάτι, οτιδήποτε, το οποίο το αφήνει στη συνέχεια ασυνόδευτο σε δημόσια έκθεση και πρόσβαση, είτε αυτό είναι μια ανάρτηση ή, έστω, ένα απλό σχόλιο σε μπλογκ, είτε ακόμη ένα τιτίβισμα ή σκούντημα ή δεν ξέρω τι άλλο σε κάποιο από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είτε είναι ένα βιβλίο, πεζογράφημα ή ποίημα, είτε είναι ένα ζωγραφικό έργο ή μια μουσική σύνθεση, σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να έχει φροντίσει να έχει εφοδιάσει το έργο του με ό,τι χρειάζεται, ώστε αυτός που θα έλθει σε επαφή μαζί του να μην το ερμηνεύσει κατά τρόπο που δεν θα επιθυμούσε ο δημιουργός του. Συνήθως το ίδιο το έργο είναι αυτοτελές, δηλαδή από μόνο του δεν οδηγεί σε ανεπιθύμητες για τον δημιουργό του ερμηνείες. Προσοχή! Μπορεί να οδηγεί σε πολλαπλές ερμηνείες, να έχει πολλαπλές αναγνώσεις, αλλά ο δημιουργός σίγουρα πρέπει πάντα να μεριμνά —ως επιμελής και προνοητικός— ώστε να αποκλειστεί το ενδεχόμενο κάποια από τις ενδεχόμενες εναλλακτικές αναγνώσεις του έργου του να είναι ανεπιθύμητη γι’ αυτόν. Στην ανάγκη, εάν δεν μπορεί διαφορετικά, φροντίζει να συνοδέψει το έργο του μ’ έναν επεξηγηματικό πρόλογο, μια δήλωση έστω ή κάτι παρόμοιο.

Εάν λοιπόν ο δημιουργός δεν λάβει, έστω στοιχειωδώς αν όχι επαρκώς, τα μέτρα του, ώστε να προστατέψει το έργο του, τον ίδιο και το κοινό προς το οποίο απευθύνεται, από ανεπιθύμητες αναγνώσεις, τότε η ευθύνη βαρύνει τον δημιουργό και όχι το κοινό. Αυτό είναι βασική αρχή, μη επιδεχόμενη αμφισβήτηση. Όπως ακριβώς ο κατασκευαστής ενός μηχανήματος ή εργαλείου, είτε ο παρασκευαστής ενός φαρμάκου, οφείλει να προστατεύει τον χρήστη με κατάλληλα μέσα (οδηγίες χρήσης, μηχανισμοί αλληλομανδάλωσης ή αλληλοαποκλεισμού ταυτόχρονων επικίνδυνων χειρισμών κ.λπ.) από ανεπιθύμητα περιστατικά κατά τη χρήση του προϊόντος του.

Το «CHARLIE HEBDO» (προφ. «Σαρλί Εμπντό», εξ ου και διάφορες σκωπτικές παραλλαγές —αφού πάει γυρεύοντας ο κώλος τους: «Σαχλοί Εμπντό», «Σαρλί Εμετό» κ.λπ.) είτε αγνοεί την παραπάνω αρχή περί ευθύνης του δημιουργού (πράγμα απίθανο), είτε έχει καβαλήσει το καλάμι και έχει αναγάγει την έπαρση, την περιφρόνηση της δεοντολογίας και την πρόκληση σε σημαία του (έτσι δείχνει, αλλά γιατί;), είτε υπακούει σε κάποια διευθυντική γραμμή τέτοια (νά η απάντηση στο προηγούμενο γιατί)· αυτή η γραμμή σίγουρα δεν εκπηγάζει μόνο από μελέτες κόστους-οφέλους μέσα σε βραχύ χρονικό ορίζοντα για την επιχείρηση του περιοδικού, αλλά διασυνδέεται με συγκεκριμένη ιδεολογική γραμμή του, η οποία προφανώς επιλέγεται ως πλέον προσοδοφόρα μακροπρόθεσμα (νά ολοκληρωμένη η απάντηση στο γιατί).

Οι σκέψεις αυτές μου γεννήθηκαν με αφορμή το τελευταίο ολίσθημα (με τα δικά μας μέτρα, όχι του περιοδικού) του «CHARLIE HEBDO», δηλαδή τη γελοιογραφία με το δύστυχο τρίχρονο προσφυγάκι, τον Αϊλάν, που είναι πληγή και θέμα «εν ου παικτοίς» (με το οποίο δεν παίζει κανείς) για μας (που δεν στοιχηθήκαμε με τους Νετανιάχους να διαδηλώσουμε ότι «είμαστε όλοι CHARLIE» [Σαχλοί] πριν από ένα χρόνο περίπου, με αφορμή τη δολοφονική επίθεση ενάντια στο περιοδικό), αλλά προφανώς δεν ισχύει το ίδιο και για το «CHARLIE HEBDO».

Μετάφραση κειμένου:
ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ
—Τι θα γινόταν ο μικρός Αϊλάν αν μεγάλωνε;
—Θα χούφτωνε πισινούς στη Γερμανία.

Η παραπάνω γελοιογραφία προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων, με αντιφατικές απόψεις, άλλες επικριτικές και άλλες υποστηρικτικές έως εγκωμιαστικές. Αφού σημειώσω ότι πάντα θα πρέπει να ξεχωρίζει κανείς ποιες αντιδράσεις είναι γνήσιες, αυθεντικές της γνώμης του φορέα τους, και ποιες υπαγορευμένες, υποβολιμαίες με τον ένα ή τον άλλο τρόπο (εξάρτηση, συμφέροντα, πίεση περίγυρου κ.λπ.), θα μου επιτρέψετε να μην μπω στη λογική ποιες υπερτερούν αριθμητικά· μου αρκεί το γεγονός ότι υπάρχει ικανό πλήθος επικριτικών αντιδράσεων, ευκόλως αναγνωρίσιμων ως γνήσιων. Αυτό θεωρήστε το ως «ένα το κρατούμενο» για την περαιτέρω συζήτηση. Επίσης ως «δεύτερο κρατούμενο» θα πρέπει να σημειώσουμε το γεγονός ότι συνήθως κι οι ίδιοι οι υποστηρικτές του επίμαχου σκίτσου παραδέχονται ότι μάλλον απαιτείται μια βαθύτερη, δεύτερη ανάγνωση, προκειμένου να ανακαλύψει κανείς ότι η γελοιογραφία δεν είναι ρατσιστική αλλά… αντιρατσιστική, ότι με χιούμορ σαρκάζει τον ρατσισμό και την ισλαμοφοβία των συντηρητικών Ευρωπαίων (βάλτε εσείς αποσιωπητικά, θαυμαστικό, ό,τι νομίζετε· εγώ προσπαθώ να κρατηθώ όσο μπορώ αποστασιοποιημένος). Τέλος, ένα ακόμη —τρίτο κρατούμενο— στοιχείο που χρησιμοποιείται από τους υποστηρικτές του Charlie Hebdo στην επιχειρηματολογία τους είναι η ελευθερία του λόγου και, ειδικότερα, της σάτιρας, και πως τάχα οι επικριτές της γελοιογραφίας θέλουν ή θέτουν όρια στην ελευθερία αυτή, ενώ είναι σαφέστατο ότι δεν μπορεί με κανένα τρόπο να συσχετιστεί το δεύτερο, η επικριτική γνώμη, με το πρώτο, την ελευθερία έκφρασης.

Επιτρέψτε μου ν' αρχίσω από το τελευταίο και, εγώ που ανήκω σ' αυτούς που νιώθουν αγανάκτηση και αηδία με τις επιλογές τους, για να τους μπω στα γουρουνήσια τους ρουθούνια (σαν αυτά στο παραπάνω σκίτσο τους) θα ευχηθώ στο Charlie Hebdo να πρυτανεύσει στον χώρο του και στις σελίδες του, όπως και στη Γαλλία και παντού, η ελευθερία του λόγου, η ελευθερία της σάτιρας. Θα ευχηθώ και σ' αυτούς τους μύωπες που συγχέουν τους επικριτές των σκίτσων του «Σαχλοί Εμπντό» με, τάχα, πολέμιους της ελευθερίας του λόγου να μπορέσουν, αφενός, να κατανοήσουν τι λένε και, αφετέρου, να αντιληφθούν πόσο ελεύθερα είναι τα πράγματα τόσο στη Γαλλία όσο και στο περιοδικό το ίδιο. Και για απόδειξη των λόγων μου παραθέτω τα ακόλουθα δύο σκίτσα, παρμένα από το ιστολόγιο leninreloaded.blogspot.gr: Το πρώτο δημοσιεύτηκε στο Charlie Hebdo, στο εξώφυλλό του, την εποχή του «Je suis Charlie», πέρυσι, όταν είχε γίνει η δολοφονική επίθεση στο περιοδικό. Το δεύτερο δημοσιεύτηκε, επίσης εκείνες τις μέρες, από έναν 16χρονο από τη Ναντ της Γαλλίας στο Facebook. Ο 16χρονος συνελήφθη με την κατηγορία της υπόθαλψης ή εγκωμιασμού της τρομοκρατίας! Και ο Lenin Reloaded σχολιάζει: Πάνω στην λεπτή διαφορά την οποία δεν κατανόησε ο ανήλικος έχει χτιστεί ολόκληρο το οικοδόμημα του ευρωπαϊκού πολιτισμού —πιο συγκεκριμένα, του δικαιώματός μας ως Ευρωπαίων να κοροϊδεύουμε τους μη Ευρωπαίους (ελευθερία της έκφρασης) και να συλλαμβάνουμε όποιον κοροϊδεύει εμάς (ανοχή στην τρομοκρατία)— συνεπώς η σύλληψή του ήταν αναπόφευκτη.

Μετάφραση κειμένου:
ΣΦΑΓΗ ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ
Το Κοράνι είναι σκατά
Δεν σταματάει τις σφαίρες

Εδώ, «Je suis Charlie!»

Μετάφραση κειμένου:
ΣΦΑΓΗ
Το Charlie Hebdo είναι σκατά
Δεν σταματάει τις σφαίρες

Εδώ, «Je suis Fylaki!»

Κι αφού ξοφλήσαμε με το «τρίτο κρατούμενο», ας ξεμπερδέψουμε και με τα άλλα δύο, πριν καταπιαστούμε με τα δικά μας… οφειλόμενα (συμπεράσματα). Όσοι γράφουν και υποστηρίζουν την όποια γνώμη έχουν για το σκίτσο (θετική ή αρνητική), καλώς πράττουν, και πολλοί έχουν και θεμιτούς και διόλου ταπεινούς λόγους για τη στάση τους αυτή. Επίσης είναι κατανοητό να αναπτύσσεται μια επιχειρηματολογία μεταξύ των υποστηρικτών των διισταμένων απόψεων για το σκίτσο και ακόμη αναμενόμενο κάθε πλευρά να προσπαθεί να ανασκευάσει την άποψη της αντίθετης πλευράς. Εκείνο που είναι απαράδεκτο, είναι να ζητείται η εξαφάνιση της αντίθετης άποψης μπροστά στην, τάχα, αλάθητη δική μας (κάτι σαν τις εκδιδόμενες «αυθεντικές ερμηνείες» νόμων από τις αρμόδιες Αρχές). Και βέβαια δεν θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να ασχοληθεί κανείς με τέτοιου είδους συζητήσεις και συζητητές. Έχει όμως ενδιαφέρον, μιας και κρίνουμε το περιοδικό Charlie Hebdo, να παρατηρήσουμε ότι κάποιοι υποστηρικτές της ορθότητας του επίμαχου σκίτσου, από υπέρμετρο ζήλο ή αφελή αμετροέπεια ταυτίζουν κατά κάποιο ανεξήγητο τρόπο το σκίτσο με το περιοδικό και εντέλει γίνονται διαπρύσιοι υποστηρικτές και του ίδιου του περιοδικού, μετερχόμενοι αυτή τη σοφιστεία της εξαφάνισης τής, μη ορθής κατά τη γνώμη τους, και ακριβώς επειδή τάχα δεν είναι ορθή, αντίθετης άποψης. Δηλαδή, λένε, το σκίτσο είναι αντιρατσιστικό, αλλά σεις δεν το καταλαβαίνετε και το λέτε ρατσιστικό. Άρα το περιοδικό είναι μια χαρά περιοδικό, προοδευτικό, ρηξικέλευθο, μπλα μπλα, και τι καλά που έχουμε κι ένα τέτοιο περιοδικό να μας ξεκουνάει λιγάκι και να μας ξυπνάει! Τώρα, θα μου πείτε, αυτοί είναι ξύπνιοι, επομένως τι να τους ξυπνάει, ενώ εμείς είμαστε κοιμισμένοι και δεν λέμε με τίποτα να ξυπνήσουμε! Οπότε… τζίφος! Ωρέ λεβέντες, όμως, δεν είπαμε πιο πάνω κάποια πράγματα αδιαμφισβήτητα και από σας; Ότι, πρώτον, υπάρχει υπολογίσιμη μερίδα αναγνωστών που έχουν αρνητική γνώμη για το σκίτσο· ότι, δεύτερον, συχνά απαιτείται δεύτερη ανάγνωση για να αλλάξει κάποιος την αρχική αρνητική του γνώμη σε θετική (κι αν δεν μπει στον κόπο της δεύτερης ανάγνωσης, θα μείνει με την αρνητική γνώμη επομένως)· ότι, τρίτον, για την ανεπιθύμητη για το περιοδικό αρνητική γνώμη υπεύθυνο είναι το περιοδικό και όχι οι αναγνώστες. Άρα κατακριτέο το περιοδικό αναμφιβόλως. Εκτός κι αν εξαφανίσουμε την αντίθετη άποψη, ως λανθασμένη κριθείσα από τους αλάθητους, οπότε… λάδι το περιοδικό. Μπράβο σας, ωρέ!

Πάμε τώρα στα οφειλόμενα συμπεράσματα για το Charlie Hebdo («δικά μας» τα είπα πιο πάνω, εννοώντας —να το διευκρινήσω αυτό— ότι στον κύκλο του «εμείς» περιλαμβάνονται όλοι όσοι κρίνουν σωστά, ανεξαρτήτως της άποψής τους, θετικής ή αρνητικής, για το σκίτσο). Είπαμε παραπάνω ότι το περιοδικό φέρει ακέραια την ευθύνη για ό,τι δημοσιεύει, ακόμη κι αν αυτό που δημοσιεύει κρίνεται εσφαλμένως αρνητικά από το αναγνωστικό του κοινό ή, έστω, από μέρος αυτού. Εύλογο το ερώτημα: Το περιοδικό δεν ενοχλείται από τον αντίκτυπο αυτόν των δημοσιευμάτων του; Και αν δεν ενοχλείται, όπως με τη στάση του επιβεβαιώνει, καθόσον μάλιστα δεν είναι πρώτη φορά που δημοσιεύει αμφιλεγόμενα σκίτσα που προκαλούν αρνητικές αντιδράσεις, τότε είτε οι ιθύνοντες του περιοδικού είναι ανεπαρκείς είτε όλα αυτά αποτελούν συνειδητή επιλογή τους. Επειδή, βέβαια, σε τέτοιες επιχειρήσεις ανεπάρκειες, ανικανότητες ή αστοχίες, αν υπάρξουν, δεν έχουν μακροζωία, το συμπέρασμα είναι ότι οι κύριοι αυτοί συνειδητά ακολουθούν τον δρόμο που ακολουθούν, συνειδητά υπηρετούν ό,τι έχουν επιλέξει να υπηρετούν: Το ιστολόγιο Dies brumalis γράφει σχετικά:

Κι αν είναι σημαντικό το σκίτσο του γαλλικού περιοδικού, είναι γιατί συμπυκνώνει την κυρίαρχη ιδεολογία και τον τρόπο που αυτή λειτουργεί στη χειραγώγηση συνειδήσεων, δημιουργώντας μια εικόνα θεωρητική για τον πρόσφυγα που τον ταυτίζει με απειλή. Είναι που όταν αυξάνονται οι μη ελέγξιμες συνθήκες στη ζωή μας αυτός ο φόβος για τον διαφορετικό άγνωστο γίνεται πιο έντονος και τότε η κυρίαρχη εξουσία μπορεί πιο εύκολα να τον χειριστεί προς όφελός της. Ούτε χρόνος δεν πέρασε από το «je suis Charlie» και από τις κραυγές για την ελευθερία έκφρασης περάσαμε εύκολα στον κυνισμό και το σαρκασμό των αδυνάτων, πάντα στο όνομα της διαφύλαξης της ελευθερίας του δυτικού τρόπου ζωής που απειλείται από τον ξένο πρόσφυγα, θεωρώντας τον πως προέκυψε από το πουθενά. Στοχοποιείται μια συγκεκριμένη κατηγορία ανθρώπων πως δεν μπορεί να ενσωματωθεί στην ορθολογική τάξη της αστικής κοινωνίας.

Το σκίτσο βρίσκεται σε άμεση ανταπόκριση με το πνεύμα της πραγματικότητας που υπερασπίζεται και δεν έχει καμιά σχέση με ελευθερίες ούτε με στηλίτευση και έλεγχο του κοινωνικού συστήματος. Είναι μια συνειδητή και σκόπιμη λοιδορία προσώπων για να πειστούμε πως στάθηκαν ανάξιοι της συμπαράστασής μας προκαλώντας μας γι’ αυτό απέχθεια και αγανάκτηση. Γι’ αυτή τη λοιδορία χρησιμοποιούνται κάποιες σταθερές ηθικού περιεχομένου, τις οποίες τις αποδέχονται όλοι στο θεωρητικό επίπεδο και ο αναγνώστης της σάτιρας τις αναγνωρίζει, ενώ το αντικείμενο της σάτιρας τις παραβιάζει. Η εικονογράφηση του υποτιθέμενου μέλλοντος του μικρού πρόσφυγα που ξέβρασε η θάλασσα αντιστρέφει το συμβολισμό της φωτογραφίας του άψυχου κορμιού που πριν μερικούς μήνες κυριάρχησε στα ΜΜΕ, δικαιολογεί την ολιγωρία μας αν όχι και τη σκληρότητα μας (οι κακοί πρόσφυγες που βιάζουν τις ανυπεράσπιστες γυναίκες μας) απενοχοποιεί τον ρατσισμό μας. Το σκίτσο εμπεριέχει την προβολή του πολιτικοκοινωνικού μοντέλου της κυρίαρχης εξουσίας που πια δεν μπορεί να κρύψει τον ρατσισμό του και τον αποκλεισμό. Όλος ο κόσμος ανήκει στον καπιταλισμό, δεν υπάρχει χώρος για τους αποκλεισμένους απ’ αυτόν.